Denktank 2017

EEN BRIEF UIT 2025

In 2017 ging het goed met Nederland. Er was sprake van krapte op de arbeidsmarkt en steeds meer mensen hadden perspectief op werk. Toch bleek dat een aantal doelgroepen structureel achterbleef bij de rest van Nederland. Daarom boog de Nationale DenkTank zich dat jaar over de vraag hoe wij iedereen perspectief op werk konden bieden.

Niet iedereen had een gelijke kans op werk. Mensen met een arbeidsbeperking werden minder vaak aangenomen omdat er enkel gekeken werd naar hun beperkingen, en niet naar hun talenten. Nederlanders met een multiculturele achtergrond ondervonden vooroordelen als zij wilden toetreden tot de arbeidsmarkt: ‘Liever Mark dan Mohammed’ was een van de onderliggende redenen voor de hoge werkloosheid in deze groep. De participatiesamenleving was ingericht om iedereen mee te laten helpen en voor elkaar te laten zorgen, maar vrijwilligerswerk en mantelzorg werden niet op dezelfde manier gewaardeerd als betaald werk.

Het wél hebben van betaald werk betekende echter nog geen garantie voor bestaanszekerheid of voor zinvol werk. Expertdeelneemster Dagmar bijvoorbeeld, die graag in de zorg wilde gaan werken, kon niet van baan veranderen zonder de bestaanszekerheid van haar andere baan op te geven. Flexwerkers en zzp’ers hadden weinig inspraak in hun arbeidsvoorwaarden omdat vakbonden hen niet representeerden. Bovendien hadden zij weinig sociale zekerheden omdat deze verbonden waren aan een vast contract. Mensen waren zich ervan bewust dat technologische ontwikkelingen voor grote veranderingen zouden gaan zorgen in de manier waarop het werk was ingericht, maar er waren nog geen concrete ideeën over de aanpak hiervan. Veelal oudere werknemers, die niet meekwamen met deze veranderingen, werden weg-geautomatiseerd, terwijl er tegelijkertijd nauwelijks werd nagedacht over het inzetten van technologie om het perspectief op werk voor iedereen te verbeteren.

In 2025 is het perspectief op werk voor deze kwetsbare groepen aanzienlijk vergroot. Er is een samenleving gecreëerd waarin iedereen een plek heeft en waarbinnen praktische oplossingen hebben geleid tot een structurele verandering van de arbeidsmarkt. Nu, in 2025, is bestaanszekerheid losgekoppeld van werk en van vaste contracten. Sociale zekerheden zijn niet alleen maar weggelegd voor mensen met een vast contract, en de flexibilisering van de arbeidsmarkt wordt niet langer gekenmerkt door een race to the bottom. Ieders bestaanszekerheid wordt gegarandeerd door participatie in de samenleving. Hierdoor is er meer ruimte voor zingeving en zelfontplooiing. De waarde van werk is niet meer gelinkt aan loon, maar aan de maatschappelijke bijdrage. Vrijwilligers, mantelzorgers en huisvaders en -moeders geven werkenden de ruimte om zich te focussen op hun baan. De informele economie ondersteunt op deze manier de formele economie, en wordt zo meer gewaardeerd. In 2025 worden mensen beloond voor informeel werk en wordt hun bestaanszekerheid gegarandeerd, terwijl zij een bijdrage leveren aan de participatiesamenleving.

Iedereen heeft nu een gelijke startpositie als het gaat om perspectief op werk. Men is zich bewust geworden van het feit dat er waardevol arbeidspotentieel verloren gaat als men blijft denken in beperkingen en stigma’s. Formele en informele netwerken zijn eerlijker verdeeld, en mensen ondersteunen elkaar in het bieden van perspectief op werk door hun netwerk voor elkaar open te stellen. Hierdoor hebben mensen die eerder een afstand tot de arbeidsmarkt hadden, nu meer kans om betrokken te worden in de inclusieve arbeidsmarkt.

In 2025 wordt zinvol werk gezien als een basisrecht. Hierin is technologie een oplossing voor het bieden van zinvol werk. Dankzij automatisering wordt routinewerk overgenomen en blijft er ruimte voor creativiteit en diepgang. Technologische ontwikkeling heeft de groei van de economie gestimuleerd en daarmee zijn de dienstensector en de creatieve sector opgebloeid. Niet langer wordt technologie slechts ingezet om de mens te vervangen, maar wordt er juist gekeken naar hoe die de mens kan dienen en de samenleving versterken. Mensen zoals Dagmar kunnen nu zelf invullen op welke manier zij willen bijdragen aan de samenleving zonder hun bestaanszekerheid op te geven. Zekerheden zijn niet langer afhankelijk van het soort contract dat men heeft of het soort werk dat men doet. Succes in werk en waarde van werk worden niet langer gedefinieerd door wat je ervoor betaald krijgt. Iedereen profiteert van een inclusieve samenleving, en de vraag ‘Wat zou werk moeten zijn?’ wordt veel breder beantwoord. Werk loont; niet alleen in de vorm van individueel inkomen, maar ook in de vorm van zingeving, waardering en bestaanszekerheid. Voor iedereen.

‘Het gaat té goed op de arbeidsmarkt: tekort aan personeel’.[1]‘Laagste werkloosheid in zes jaar’.[2] Als we naar de krantenkoppen kijken van het afgelopen jaar gaat het goed met de Nederlandse arbeidsmarkt. De Nederlandse economie trekt aan en het aantal werklozen wordt alleen maar kleiner.[3] [4] Toch profiteert niet iedere Nederlander hiervan. Zo heeft meer dan 50% van de mensen met een arbeidsbeperking geen betaald werk, en sluit 80% van de zelfstandigen geen arbeidsongeschiktheidsverzekering af vanwege de hoge kosten die daarmee gepaard gaan.[5][6]

De Nationale DenkTank 2017 heeft zich ten doel gesteld dat het Nederland van 2025 een inclusieve arbeidsmarkt heeft waaraan iedereen kan meedoen. Om dit te helpen realiseren heeft de Nationale DenkTank zich de afgelopen maanden gericht op vier specifieke doelgroepen die moeite hebben om mee te komen op de Nederlandse arbeidsmarkt: jongeren met een chronische arbeidsbeperking, nieuwkomers en multiculturele Nederlanders, mensen die onvrijwillig en langdurig een flexibele arbeidsrelatie hebben, en mensen van wie het werk verdwijnt of verandert ten gevolge van automatisering en robotisering. De deelnemers werden bijgestaan door expertdeelnemers die actief meedachten over de richting van het onderzoek, de analyses en de oplossingen, en zo een essentiële bijdrage leverden. De Nationale DenkTank is aan de slag gegaan met de hoofdvraag:

Hoe bieden we in 2015 iedereen in Nederland perspectief op werk?

Wij zien werk niet alleen als een middel voor het genereren van inkomsten, maar ook als een manier om sociale erkenning te verwerven. Mensen ontlenen in zekere mate hun identiteit aan zowel betaald als onbetaald werk. Op dit moment wordt bestaanszekerheid voor een deel vanuit de bijstand en andere uitkeringen geregeld, maar vooral vanuit werk en contractvorm. De vraag is of er niet een andere inrichting nodig is om voldoende perspectief op bestaanszekerheid te bieden voor iedereen. De Nationale DenkTank 2017 richt zich daarom in dit rapport niet alleen op het bieden van perspectief op een baan, maar ook op het bieden en garanderen van bestaanszekerheid zonder dat dit per definitie aan werk is gekoppeld.

[1] www.rtlnieuws.nl/geld-en-werk/hetgaat-te-goed-op-de-arbeidsmarkt-tekort-aan-personeel
[2] www.ad.nl/politiek/laagste-werkloosheid-in-zes-jaar~a23c4201/
[3] CBS (2017), Statline, Bbp, productie en bestedingen; kwartalen, mutaties, nationale rekeningen
[4] CBS (2017), Statline, Arbeidsdeelname en werkloosheid per maand
[5] TNO(2017), Zelfstandigen enquête arbeid
[6] CBS (2016), Met arbeidshandicapvaak niet actief op de arbeidsmarkt. www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2016/29/met-arbeidshandicap-vaak-niet-actief-op-arbeidsmarktgeraadpleegd op 26 september 2017

Tijdens de analysefase hebben de deelnemers van de Nationale DenkTank 2017 intensief onderzoek gedaan naar verschillende aspecten van de Nederlandse arbeidsmarkt. Het volledige analyserapport, aangevuld met een korte samenvatting van de belangrijkste bevindingen, is te vinden op: nationale-denktank.nl/jaarlijkse-denktank/analyse-2017/.

De onderzoeksvraag en de resultaten uit de analysefase vormen de basis voor de oplossingen die in dit eindrapport staan. Met elke oplossing wil de Nationale DenkTank 2017 bijdragen aan de verbetering van de arbeidsmarkt. Die verbeteringen passen binnen de volgende vijf thema’s:

• toetreding tot de arbeidsmarkt
• vernieuwde sociale zekerheid
• uitgaan van kracht van kwetsbare groepen
• anticiperen op veranderingen op de arbeidsmarkt
• samenwerking stimuleren

Bij alle oplossingen geldt als uitgangspunt dat het verbeteren van de arbeidsmarkt alleen kan plaatsvinden als álle betrokken partijen hier samen aan werken. De Nationale DenkTank 2017 richt zich daarom tot werkgevers, werkenden, toetreders tot de arbeidsmarkt, onderwijsinstellingen, de overheid, vakbonden, opiniemakers, maatschappelijke organisaties, fondsen, kennisinstellingen en brancheverenigingen. Bij elke oplossing staat op de titelpagina genoemd aan welke thema’s deze gekoppeld is, hoe de oplossing bijdraagt aan de onderzoeksvraag en welke partijen de Nationale DenkTank 2017 graag bij de oplossing wil betrekken.

Met de tien uitgewerkte oplossingen wil de Nationale DenkTank 2017 laten zien op welke manieren we in 2025 iedereen in Nederland meer perspectief op werk kunnen bieden. Daarnaast moet er volgens de Nationale Denk- Tank 2017 gekeken worden naar inclusieve technologie, de obstakels voor het MKB, een positiever taalsysteem voor nieuwkomers, en het consumentvriendelijk maken van inclusiviteit.  

1. ‘Er zou meer aandacht moeten komen voor het verbeteren van perspectief op werk door middel van technologie.’

Kansen van inclusieve technologie
Technologie biedt vele kansen in het toegankelijker maken van werk voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Daar wordt in Nederland echter nog weinig gebruik van gemaakt. Vooral omdat ontwikkelaars en bedrijfsleven de potentie ervan niet zien. Er zou meer aandacht moeten komen voor het verbeteren van perspectief op werk door middel van technologie. Zo heeft de Nationale DenkTank een ontwikkelaar van vertaaltechnologie succesvol gekoppeld aan een werkplaats met nieuwkomers. Door de inzet van die technologie wordt de taalbarrière overbrugd en kunnen nieuwkomers sneller aan het werk. Dat is een mooi voorbeeld om met behulp van technologie meer mensen perspectief te bieden op werk.

2. ‘Om de groei van kleine ondernemingen mogelijk te maken zouden financiële risico’s moeten worden verkleind.’

Obstakels voor het MKB
Het midden- en kleinbedrijf is de banenmotor van de Nederlandse economie. Binnen deze groep ondernemers zit ambitie om te groeien, maar toch lukt dat vaak niet. Een belangrijke reden hiervoor is het risico op te hoge kosten, zoals loondoorbetaling bij ziekte. Om de groei van kleine ondernemingen mogelijk te maken zouden dit soort financiële risico’s moeten worden verkleind. Dat zal leiden tot een groei van bedrijven en economie. En daarmee heeft het ook een direct positief effect op de werkgelegenheid in Nederland.

3. ‘Een ‘wortel’ ontbreekt. Hierdoor benutten veel nieuwkomers niet hun volledige potentieel.’

Een positiever taalsysteem voor nieuwkomers
Een hoog taalniveau vergroot het perspectief op werk voor nieuwkomers. Nieuwkomers worden op dit moment niet gestimuleerd om zo snel mogelijk dat taalniveau te bereiken. Er is enkel een ‘stok’: het krijgen van een boete en het terugbetalen van een lening. Een ‘wortel’ ontbreekt. Hierdoor benutten veel nieuwkomers niet hun volledige potentieel. De Nationale Denk- Tank adviseert om een positieve prikkel in te voeren, met als doel dat nieuwkomers sneller kunnen inburgeren, vaker een diploma halen en daarmee hun perspectief op werk vergroten.

4. ‘Consumenten zouden bewust moeten kiezen voor producten en diensten van bedrijven die mensen met een arbeidsbeperking in dienst hebben.’

Consumentvriendelijke inclusiviteit
Slechts 17% van de werkgevers neemt mensen met een arbeidsbeperking in dienst. Het bedrijfsleven is dus nog niet inclusief genoeg. Op dit moment zijn maatregelen en campagnes vooral gericht op werkgevers. De consument kan echter een belangrijke rol spelen: door middel van hun koopgedrag. Er zou een verandering van mindset moeten worden gestimuleerd bij consumenten om – net als met duurzame producten is gebeurd – bewust te kiezen voor producten en diensten van bedrijven die mensen met een arbeidsbeperking in dienst hebben. Inclusieve bedrijven dus.