Door Kemal Rijken – Jouke van Dijk is hoogleraar Regionale arbeidsmarktanalyse bij de Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij juicht het thema van de Nationale DenkTank 2017 ‘Iedereen kans op werk’ zeer toe. In een interview geeft hij aan waarom dit thema zo belangrijk is.
Waarom bent u zo enthousiast over het thema van de Nationale DenkTank 2017?
“Ik waardeer het dat jullie me hebben gecontacteerd. Het thema ‘Iedereen kans op werk’ is een buitengewoon interessant onderwerp, waarbij de politiek in een spagaat zit. Er zijn namelijk nog politieke partijen die vinden dat de overheid volledig voor banen moet zorgen en partijen die denken dat, als je de mensen maar achter de broek aan zit, ze wel werk zullen vinden. Het uitdelen van prikkels zoals het verkorten van de duur van een WW-uitkering, werkt bijvoorbeeld niet omdat mensen daardoor sneller in een armoedeval komen. We moeten daarom naar andere oplossingen. Het beleid is nu gericht op een groep die misbruik zou maken en geen werk wil hebben, maar er is een veel grotere groep die daar niet toe behoort en er juist erg onder lijden. Deze werklozen willen wel graag aan de slag, maar kunnen geen werk vinden. Daar moeten we echt iets aan doen.”
Hoe moet het volgens u anders?
“Kijk naar Denemarken. Daar krijgen mensen gemakkelijker ontslag en zijn de uitkeringen hoog, riant zelfs. Maar werklozen krijgen wel veel extra veel hulp om aan het werk te komen. Dat doen wij in Nederland niet. Hier kiezen we ervoor om mensen zo snel mogelijk op hun uitkering te korten wanneer ze geen werk vinden. Dat werkt averechts, want er is gewoon geen betaald werk voor iedereen. We maken in Nederland ook geen keuzes. De banenplannen wisselen zich af van jongerenbanenplannen tot ouderenbanenplannen, en van plannen voor migranten tot aan plannen voor vrouwen. Uiteindelijk probeert men iedereen te helpen in plaats van te kiezen voor één specifieke groep als bijvoorbeeld de jongeren. Heel veel doelgroepen proberen te bedienen heeft geen zin, want als je op macroniveau gezien geen toename aan banen hebt, lost het helemaal niets op.”
U heeft de oplossingen al?
“We moeten het door mij geschetste patroon in Nederland doorbreken. Er is immers genoeg werk te vinden in de samenleving, zoals het vele vrijwilligerswerk dat mensen doen. Een vrijwilliger heeft echter een ander soort status dan een betaalde kracht. Alleen die vorm van denken zouden we moeten doorbreken. Je kunt dat bijvoorbeeld doen met een basisinkomen waarbij iedereen een maandelijks minimuminkomen krijgt. Vrijwilligers worden zo betaald voor hun diensten. Dat is beter dan dat je mensen een uitkering geeft en ze vervolgens verbiedt om vrijwilligerswerk te doen, zoals nu het geval is. Veel mensen, ook hier in de regio in Groningen, zitten daardoor gedwongen thuis. Een soort basisinkomen zou daar een opening toe kunnen bieden, maar niet geheel vrijblijvend. Er moet in ieder geval de morele verplichting zijn iets nuttigs te doen voor de samenleving.”
Het basisinkomen zonder enige tegenprestatie is dus volgens u niet de oplossing. De Nationale DenkTank 2017 is dus zeker nog nodig?
“Nou, technisch gezien kun je met het invoeren en financieren van een basisinkomen ver komen, maar dat wil niet zeggen dat er draagvlak bij de politiek en in de samenleving voor zal zijn. Daar zit de uitdaging. We moeten af van het systeem van sancties en straffen aan werklozen. Het eindeloos solliciteren moeten we ook eens onder de loep nemen. Mensen van boven de vijftig worden er moedeloos van. We kunnen beter in de jongeren investeren. Daar zou de Nationale DenkTank een goede oplossingen voor kunnen vinden. Ik ken de DenkTank als een club van jonge mensen die met praktische ideeën en concrete plannen komt, zodat die door de samenleving overgenomen kunnen worden. Dat vind ik er zo mooi aan. Fantastisch dat dit thema daarom door de DenkTank opgepakt wordt.”
De Nationale DenkTank kan met plannen komen, maar er is toch altijd een bepaald deel van de beroepsbevolking werkloos?
“Ik zie het zo: er is genoeg te doen op de arbeidsmarkt, maar alleen willen wij daar als Nederlandse samenleving liever niet teveel voor betalen. Dat komt weer omdat we hier maar een beperkt bedrag aan belasting willen betalen voor de solidariteit. Gesubsidieerd werk word zodoende minder goed mogelijk gemaakt. Die gesubsidieerde Melkertbanen van vroeger, die waren helemaal zo gek nog niet. En je hoeft als overheid niet alles zelf op te lossen. Neem Amerika. Daar zijn genoeg servicegerichte banen zoals het inpakken boodschappen in de supermarkt of het wegwijzen door mensen op het vliegveld, die door het bedrijfsleven worden bekostigd. Waarom zouden wij dat ook niet doen? Dat de regering nu sociale werkplaatsen wil sluiten, vind ik ook verkeerd. Mensen aan de onderkant van de arbeidsmarkt zijn daar goed bezig en hebben er veel plezier in. Waarom pakken we dat arbeidsplezier van deze mensen af?”
Wat verwacht u van de Nationale DenkTank 2017?
“Ik verwacht dat de Nationale DenkTank helder opschrijft welke keuzes we moeten gaan maken. Er liggen al wel een aantal oplossingen, maar het denken over arbeid en het neerleggen van prikkels moet anders. En ook: hoe denken wij over solidariteit? In Nederland staat het individualisme al decennialang voorop, maar misschien kan er weer een gedachtegoed van collectiviteit terugkomen. Ik hoop dat de DenkTank zich daar onder andere op gaat richten. Hoe krijgen we solidariteit weer terug tussen ouderen en jongeren, stad en platteland en hoger- en lageropgeleiden? Jongeren, zoals de deelnemers van de Nationale DenkTank, kunnen daar een belangrijke rol in spelen en kunnen het verschil maken. Daarom is het ook goed dat jullie club met dit belangrijke thema aan de gang gaat.”
